Demoekologija

  • Vrsta i nivo studija: Osnovne akademske
  • Nastavnik: Demoekologija
  • Status predmeta: Izborni
  • Broj ESPB: 6
  • Semestar: V
  • Broj časova: 2+2

Osposobljavanje studenata da razumeju osnovne ekološke i demoekološke pojave, procese i odnose u ekosistemima, biosferi i ekosferi. Razumevanje hijerarhije ekoloških sistema, interakcije ljudske populacije i neživog i živog okruženja i međusobnim interakcijama ljudi, atributima populacija i zajednica. Sticanje znanja o ulozi ljudske populacije u biosferi i menjanju geoprostora, kao i uticaju prirodnih procesa na ljudsko društvo. Upoznavanje sa faktorima geoprostora koji pozitivno ili negativno utiču na potrebe čoveka kao biološkog i društvenog bića. Tumačenje osnovnih principa funkcionisanja demoekoloških sistema različitog ranga, kroz analizu međusobnih uticaja na geokomponentnom i geosfernom nivou. Mehanizmi adaptacije ljudi na promene u životnoj sredini.

Razumevanje kauzalnosti demografskih i ekoloških procesa. Sposobnost tumačenja mehanizama evolucije i recentnih regionalno diferenciranih demoekoloških procesa. Primena praktičnih znanja iz oblasti demoekologije. Osposobljavanje za kritičko razmišljanje kroz testove, kao i kritičku analizu literature kroz pisanje seminarskih radova.

Predavanja:
1. Upoznavanje studenata sa: programom nastavnog predmeta demoekologija i njegovom ulogom u realizaciji nastavnog plana i kurikuluma studijske grupe Geoprostorne osnove životne sredine; dinamika, način rada i realizacija nastavnog plana; uputstva za izbor, koncipiranje i realizaciju tema seminarskih radova.
2. Razvoj ekološke i demoekološke misli: antički period i srednji vek; naučna faza razvoja nauke; savremeno stanje nauke i tendencije – sinteza znanja i tomizam (redukcionizam); faktorijalna ekologija (autoekologija), antropoekologija (ekologija čoveka); populaciona ekologija (demekologija), biocenologija.
3. Uvod u demoekologiju: pojam, definicije, predmet proučavanja i zadaci; razvoj i pozicija demoekologije u sistemu nauka; odnos prema srodnim naukama; uloga demoekologije u sistemu demografskih, geografskih i ekoloških disciplina.
4. Demoekološke postavke o ljudskoj populaciji u ekosistemu, biosferi i ekosferi: hominidi i evolucija čoveka; širenje homoerektusa; širenje homosapijensa; kretanje brojnosti ljudske populacije; očekivano trajanje ljudskog života; sličnosti i razlike populacione dinamike ljudske i drugih vrsta živog sveta; sposobnost/nesposobnost ljudske vrste da reguliše brojnost (lokalno, regionalno, globalno) populacije pod dejstvom različitih abiotičkih i biotičkih, prirodnih i društvenih faktora; stanovništvo kao populacija u ekosistemu.
5. Ekološki determinizmi u tumačenju odnosa ljudsko društvo – životna sredina: ekološki humanizam, ekološki finalizam (neoatlantida), environmentalizam i tehnofobija; ekološka valenca; indeks geografske koncentracije populacije.
6. Populacioni razvoj i problemi stanja i dovoljnosti resursa životne sredine: definisanje pojmova: resursi, uslovi i potencijali; klasifikacija značaja resursa: egzistencijalni, privredni i aspirativni; apsolutna i specifična raspoloživost i dostupnost resursa; hronološka i horološka specifičnost značaja resursa i uslova životne sredine.
7. Prirodne komponente životne sredine i razmeštaj stanovništva: prirodne komponente životne sredine kao demoekološki faktor razmeštaja stanovništva (reljef, klima, vode, zemljište, živi svet, mineralne sirovine); geografsko grupisanje i razređivanje ljudske populacije; ekološka valenca i ekološka niša.
8. Ekološki uslovi nasobinskog diferenciranja prostora: globalno i regionalno diferenciranje prostora na ekumenu, subekumenu, anekumenu; „životni“ i „korisni“ prostor; neravnomenna naseljenost ekumene; ekološki otisak potrošnje resursa; optimalne gustine i ekološki kapacitet.
9. Klimatske promene i demoekološki procesi: osnovna svojstva klimatskih promena (temperatura, padavine, ekstremne vremenske prilike, rast nivoa svetskog mora); pojedinačni i kumulativni uticaj na zdravlje, poljoprivredu, šume, ekološke zone.
10. Stanje resursa životne sredine – osnovni problem čovečanstva: rast populacije i problemi dovoljnosti resursa i uslova životne sredine Razvoj ljudskog društva i osnovni medijumi životne sredine (voda, vazduh, zemljište, živi svet); resursi i uslovi kao determinante kapaciteta i kvaliteta životne sredine.
11. Geoprostorne determinante kvaliteta života ljudske populacije: abiotičke i biotičke determinante kvaliteta života ljudske populacije; populacioni razvoj i problemi kvaliteta resursa i uslova životne sredine; interaktivnost sistema životna sredina – ljudsko društvo.
12. Socio-ekonomske komponente kao demoekološki faktor razmeštaja stanovništva: agrarna i industrijska revolucija; urbanizacija i životni standard, ekonomija, politika, pravo i institucije, upravljanje kvalitetom, religija i ideologija.
13. Ekosfera, biosfera, antroposfera, noosfera, tehnosfera: evolucija i koevolucija ekosfere; uspon ljudskog društva kao prvorazredne geoprostorne sile; društvo i dinamika ekosistema; antropogeni ekosistemi; tehničko-tehnološki paradoks egzistencije društva na Planeti.
14. Ekološke migracije i ekološke izbeglice: definicije osnovnih pojmova; istorijsko-geografska retrospektiva pojava i procesa promena ekoloških faktora i uzrokovanih migracija; savremeno naučno tumačenje fenomena ekološke migracije i ekološke izbeglice; ekološke migracije izazvane prirodnim pojavama: klimatske promene, poplave, smanjena plodnost zemljišta, vulkani, zemljotresi i klizišta.
15. Ekološke miracije i ekološke izbeglice (nastavak): ekološke migracije indukovane i izazvane antropogenim uticajima (desertifikacija, salinizacija, deforestracija, eksploatacija mineralnih sirovina, formiranje hidroakumulacija, akcidenti); ekološke migracije i održivi razvoj.

Vežbe:
Prostorna analiza antropogenih uticaja i funkcionalnih odnosa u različitim sistemima životne sredine: izvorni prirodni (nenastanjene oblasti); antropogeno izmenjeni ili kulturno prirodni (ruralne oblasti) i antropogeno kulturni ili socioekonomski sistemi životne sredine (urbane i industrijske oblasti); Demografski rast i raspoloživost (apsolutna i relativna) osnovnih resursa životne sredine. Analiza urbanih i ruralnih, nacionalnih i regionalnih razlika ekološke stope. Studijski istraživački rad. Prezentacije seminarskih radova. Drugi oblici nastave.

Osnovna:
Lješević, A.M, Milinčić, A.M. (2010). Demoekologija (skripta), Beograd, str. 1-178.
Lješević M., Janićević S., Jovanović B., (2009). Antropoekologija sa osnovama medicinske ekologije. Univerzitet Singidunum, Beograd.

Dopunska:
Milinčić, M, Mihajlović, B, Šabić, D. i Ćurčić, N. (2010). Geoprostorne derterminante ekološke bezbednosti čovečanstva. Globus 41: 55-68.
Milinčić, M., Dimitrijević, D. i Đorđević, T. (2011). Climate Impacts on Environmental Refugees and Security in South Eastern Europe. Journal of Balkan Ecology 14(3): 243-253.
Dimitrijević, D., Makarov, S., Stanković, S., Milinčić, M. (2011). Resursi sveže vode i održivi razvoj. Treći kongres srpskih geografa sa međunarodnim učešćem, str. 183-192. Geografsko društvo Republike Srpske, Srpsko geografsko društvo, Prirodnomatematički fakultet Univerziteta u Banja Luci i Geografski fakultet u Beogradu, Banja Luka.